Soddonkii sano ee u dambeeyay, mid aan midnimo, caaqil, ama cadow diidi karin waa in Somaliland (si sharci ah waqooyi-galbeed ee Soomaaliya) u ahayd goob nabadeed marka la eego Soomaaliya inteeda kale. In kasta oo sannadihii la soo dhaafay tiro yar oo ka mid ah dadka wax falanqeeya-kan lagu daray-ba ay is-weydiiyeen suurtagalnimada himilada gooni-goosadka Somaliland iyo sida ay sharci ahaan ugu habboon tahay shuruucda caalamiga ah, haddana intooda badani marna isma waydiin ujeedka dooddas.
Si kastaba ha ahaatee, arrimahaas oo dhami way is beddeleen toddobaadyadii u dambeeyay, iyadoo hadda la hubo in Somaliland aanay ka soo bixin fikradihii ahaa inay noqoto dimuqraadiyadda ku dayashada mudan ee Bariga Afrika.
Qiil la’aanta Ujeedka Somaliland
Doodda Somaliland ee gooni-isu-taagga waxay salka ku haysaa in ay dawladda Soomaaliya khiyaamaysay oo ay u wakiisheen axdigii midowga Waqooyi iyo Koonfur – midowgii British Somaliland iyo Somaliland ee Talyaanigu. Iyo in loo diiday awood qaybsi xataa gacan-ku-taag ah, markii ay ka dhiidhiyeen xad-gudubkaas, waxay noqdeen bar-tilmaameedyo lagu hayo dulmiga aan naxariista lahayn. Taasina waxay keentay in ay dawladii Soomaaliya kala tagaan oo ay dib u soo ceshadaan maqaamkoodii hore ee Ingiriiska iyo Somaliland.
Run ahaantii, ku dhawaaqistoodu waxa ay lahayd dhinac gaar ah oo mudnaan damiireed ah, laakiin dhinaca khaldan ee soo celinta xuduudii hore ee gumaysigu waxa ay lahayd eber qiimo sharci ah.
Si kastaba ha ahaatee, markii dadka reer Laascaanood ee ku dhaqan gobolka Sool oo ah xudunta u ah dhaqdhaqaaqyada gumaysi-diidka ah, ay isku dayeen in ay isla dooddaas ka soo horjeestaan nidaamka gooni-goosadka ah ee uu hoggaamiyo Kornayl-kii hore ee ciidanka, Muuse Biixi Cabdi, oo lagu eedeeyay. Xasuuqii ka dhacay magaalada Boorama ee gobolka Awdal sannadkii 1991kii, waxa laga saaray tiirarkii goolka.
Xukuumadda Somaliland waxay ku eedaysay inay sameeyeen dalabka Soomaaliya- fal khiyaamo qaran ah (cabasho) oo ay tahay in wax laga qabto dil, xadhig iyo jidh-dil. Caqligan Orwellian waa maskax-kabuubyo, in la yiraahdo ugu yaraan. Sababaha akhlaaqda laguma caddayn karo doodaha asaasiga ah ee khaldan. Dhawaan ama hadhow waxaa jiri doona wakhti xisaabin.
Arrinta yaabka leh ee xanuunka badan leh ayaa ah sidan: Somaliland, sida dhammaan dawladaha federaalka ah, waxay dhistay qalfoof dawladeed oo uu hoggaamiyo nin yar oo qabyaaladaysan oo doonaya inuu ku kaco nooc kasta oo musuqmaasuq ah, ku xad-gudbi xuquuqul insaanka si uu xukunka u sii hayo ama u xaqiijiyo xilalka saaxiibadiisa. ee awoodda. Mid kasta oo iyaga ka mid ah ayaa isla hab-siyaasadeedkii fashilay ee ay beeshiisu ku maamuli jirtay u soo minguuriyay – Somaliland, Puntland, Jubbaland, Hirshabeelle, Konfurgalbeed, iyo Galmudug. Taasi waxay tidhi: waa caqli-xumo in la qiimeeyo rabshadaha siyaasadeed ee Somaliland hadda ku hayso dadka rayidka ah iyo dhammaan xasillooni-darrada iyada oo la eegayo dhammaan aragtida qabiilka ee la yaqaan.
Faragelinta Shisheeyaha
Iyada oo indha-sarcaadka siyaasadeed ee ku salaysan qabiilka uu ku soo wareegayo, afartan xubnood ee kala ah US, UK, UAE, iyo Kenya- waxay ku adkaysanayaan dardargelinta awoodaha dublamaasiyadeed ee looga baahan yahay aqoonsiga Somaliland.
Bilihii u dambeeyey waxa Hargeysa booqasho ku yimi saraakiil sarsare oo ka tirsan Pentagon-ka, kuwaas oo soo kormeeray hawada iyo dekedda Berbera oo dib u habayn lagu sameeyey. Arrintan ayaa timid ka dib markii madaxweyne Joe Biden uu dib u soo celiyay ciidamadii Mareykanka ee ku sugnaa Soomaaliya.
Haddaba 8-dii Janaayo, 2023 (11:39 AM), safaaradda Mareykanka ee Muqdisho ayaa soo bandhigtay sawirro iyo qoraallo xaqiijinaya in la soo geliyay baraha bulshada. Qoraalka safaaradda ee twitter-ka ayaa u qornaa sidan, “$9 milyan oo hub, gaadiid, iyo qalab ah oo laga keenay Maraykanka ayaa taageeri doona ololaha guusha leh ee @SNAForce ee bulshada #Soomaaliya looga xoraynayo al-Shabaab. Waxaan u mahadcelinayaa Wasiirka @Amohamednur & #SNA CDF Odowaa wadashaqeynta ay wada leeyihiin.”
Markii aan arrinkan la kulmay, waxa ugu horreeya ee maskaxdayda ku soo dhacay: Cunaqabataynta hubka ma la qaaday? Hubkaas ma Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed mise DANAB-Mareykanka ayaa tababaray, maalgeliyay, kana amar qaata ciidamada la dagaalanka Argagixisada? Waa maxay sababta hubkan culus ee wakhtigan gaarka ah ee dareenka qabiiladu sii kordhayo?
UK, oo ah waddan qalinka ku duugan oo Soomaaliya ku haya in ay ku hoos jirto ammaano iyo cunaqabatayn hubka si ay ugu tiirsanaato weligeed, waa waddan sidoo kale leh ciidamo gaar ah oo u gaar ah oo Somaliland u tababaray – isla ciidamada gaarka ah ee dambiyada ka dhanka ah bani’aadanimada ka geystay Laascaanood. Ka hadal khilaafka danaha iyo hubinta iyo dheelitirka. Dabcan, tani waxaa laga yaabaa in la sheego mid kasta oo ka mid ah afar-geesoodka.
Imaaraatka Carabta, oo ku gurguuranaya daaha Dubai Ports World (DPW), ayaa calooshood u shaqeystayaal (Erik Price’s Enterprises) ka hawlgala Somaliland, Puntland, Jubbaland, iyo Konfurgalbeed. Qaar ka mid ah calooshood u shaqeystayaashan ayaa horey u waday howlo macdan qodis ah oo sharci darro ah. Toddobaadyadii la soo dhaafay, saddex meelood meel meel 5,000 oo ciidamo Soomaali ah oo lagu muransanaa oo ay Eritrea u soo tababartay mashaariic qarsoodi ah ama in laga kireeyo luggooyo meelo ay ka mid yihiin Socotra iyo mashaariic ay ka mid yihiin Koobka Adduunka ayaa hadda dib ugu soo laabtay Soomaaliya. Hadda, ma jirto quwad shisheeye oo ka miisaan badan siyaasadda Soomaaliya marka loo eego Imaaraadka. Tani waxay sidoo kale la filayaa inay soo dedejiso geedi socodka ka saarista Turkiga ee aan ku sheegay maqaal hore.
Kenya waxa ay ciyaaraysaa laba door: Dhinac, waa maamule heer sare ah oo ka tirsan maamul goboleedka Jubbaland oo ay horeba u dhisaysay xayndaab adag oo ay ku xidhayso gayiga Soomaaliyeed. Dhinaca kale, waxay buuxinaysaa kaalintii muhiimka ahayd ee matalaadda Afrika ee ay Itoobiya bannaysay iyadoo tan dambe ay aad ugu fiday dagaal sokeeye oo aad uga baqaya in Somaliland loo aqoonsado hamiga Tigrayga ee madaxbannaanida Tigrayga.
Xeel-dheerayaasha waaweyn ee quwadaha waaweyn ee reer Galbeedka iyo Bariga waxay ku qanacsan yihiin in awoodda ka talisa Badweynta Hindiya iyo Badda Cas ay amar ku yeelan doonto qarniga 21-aad. Waxaa intaa dheer, dagaalka Ruushka iyo Yukreeniyaanka iyo fidinta degdega ah ee Shiinaha ee Afrika ayaa si weyn u bedelaya muhiimada juqraafiyeed ee biyahaas iyo meelaha juqraafiyeed.
Haddaba, tiro ka mid ah wiilasha waaweyn ee reer Galbeedka iyo Bariga ayaa horeba saldhigyo ciidan uga samaystay Jabuuti halkaas oo ay noqotay mid camiran; gaar ahaan Maraykanka iyo saldhigiisa ciidan ee sabbaynaya ee AFRICOM. Bishii May ee sannadkii hore Maraykanku waxa uu u soo diray wefti sare oo milateri ah oo uu hoggaaminayo General Stephen Townsend oo ahaa taliyaha AFRICOM ee wakhtigaas, isla bisha December ee isla sannadkaas, Madaxweyne Biden waxa uu saxeexay sharciga oggolaanshaha difaaca qaranka oo lagu dhaqangelinayo – Berbera hadda waa ciidan Maraykan ah. salka iyada oo aan la xalin arrinta goosashada. Saameyntu weligood may sare u qaadin dhammaan jilayaasha.
Taas oo ka soo horjeeda, Madaxweyne Muuse Biixi waxa loo dhiibay indho-shareer si uu hore ugu socdo si uu gacanta ugu wada dhigo dhulka uu sheeganayo si kasta oo loo baahdo. Sidoo kale, waxaa loo ballan qaaday in dowladda dhexe ee Soomaaliya iyo Puntland midna aysan faragelin ciidan iyo mid kale toona. Taasi waa sababta dhammaan jilayaasha la sheegay inay ka aamuseen xasuuqa Laascaanood. Waxa ay bilaabeen in ay kacdo ka dib markii ay fulkaano cadho ah ay ka dhex qarxeen baraha bulshada iyo qaar ka mid ah ururada xuquuqul insaanka oo canbaarayn dusha uga tuuray xukuumadda Biixi
Iyadoo la tixgelinayo is-bedbeddelka ba’an ee siyaasadda qabiilka iyo xilliga aadka u xasaasiga ah ee ay doorteen inay fuliyaan qorshahooda, ayaa sheegay in afartan iyo labadooda Soomaaliyeed aysan ka baxsan karin dambiga wadajirka ah ee ku aaddan dagaal beeleed dhiig badan ku daatay oo soo socda oo ka sii xumaan kara Koonfurta Suudaan. Heerkulkii horeba waa ku kululaaday Columbus, Ohio.
Casharka Laascaanood
Kacdoonka shacabka ee Laascaanood oo ay ku dalbanayaan in ay kasii mid ahaadaan Soomaaliya ayaa calaamad u ah taariikhda Soomaalida ee dagaalka sokeeye ka dib. Waxay iftiimisay dhowr arrimood oo muhiim ah oo aan lagu hoos mari karin miiska wada xaajoodka:
Kow: Dhammaan dhinacyada siyaasadda Soomaalida ee hadda jira wax kale maahan waxa aan ugu yeero Beelistaan- waa deegaan beeleed ay ka taliyaan alfa-qabiil oo sheegta in ay ka sarreeyaan inta kale. Haddaba, maadaama aysan jirin qabiil ka talin kara qabiillada kale iyagoon raalli ka ahayn, Soomaalidii saxda ahayd waxay isu beddeshay guri kaarar sun ah oo aan u adkaysan karin rabitaanka shacabka. Ma laga yaabaa in tani ay ku macnayn karto sababta ay Somaliland sharci darro uga dhigayso calanka Soomaaliya oo ay dili doonto qof kasta oo ka lulaya meel fagaare ah.
Midda labaad: Waxaa la sugayaa Laascaanood in uu ka qarxo Beelkasta oo Soomaaliyeed. Gobolada sida Sanaag,Ceyn,Awdal,Gedo,Hiiraan waa wax yar oo kaliya. Ma jiro wax hurinaya dagaal beeleed ka dhaqsiyaha badan weerarrada badheedhka ah ee sharaftooda loo wada dhan yahay. Bishii Maarso ee la soo dhaafay Soomaaliya waxay si khatar ah ugu dhawaatay dagaal sokeeye oo soo cusboonaaday.
Seddexaad: Waxaan si wada jir ah uga quusan nahay hannaan dib-u-heshiisiineed oo dhammaystiran oo ay hindiseen, maalgeliyeen oo ay leeyihiin dadka Soomaaliyeed. Muujinta awood-qeybsiga ee ajnabiga ah ee aan tira-koobka lahayn ayaa caddaynaya wax ka badan nidaamka lacagta la dhaqay.
Horaantii: Waa lama huraan in maskaxda wada jirka ah ee Soomaalida kala duwan ee damiirkoodu wanaagsan yahay in ay dejiyaan istiraatijiyad wax ku ool ah oo looga hortagayo gumaadka soo socda, lagana xaajoodo nabad waarta, loona badbaadiyo waxa ka haray Soomaaliya. Kalsoonida waa in la kobciyaa oo waa in heshiis bulsho laga wada xaajoodaa.
Waxaa la gaaray waqtigii dib loo habeyn lahaa dhaq-dhaqaaq aqooneedka qurba-joogta- oo la mid ah kii kaalin weyn ka qaatay soo afjaridda gumeysiga Itoobiya. Tani waxay hadhow ku xidhmi kartaa kuwa kale ee la fikirka ah ee ku baahsan dalka hooyo.
Qoraalkan oo af Ingiriis ku qoran waxaa daabacay wargayska Eurasia Review. Waxaa qoray Abuukar Armaan oo ah falanqeeye siyaasadda iyo arrimaha dibadda, horeyna u ahaa diblumaasi.
*Fikradaha lagu sheegay maqaalkan waa mid u gaar ah qoraaga oo aan ka turjumayn mawqifka Waryaa News.
Be the first to comment