Qayb ka mid ah dillaaca jabtada u adkeysata bakteeriyada ayaa ku dhufatay Kenya, sida ay sheegeen cilmi-baarayaal ka tirsan Machadka Cilmi-baarista Caafimaadka ee Kenya (Kemri).
Dhakhaatiirta ayaa sheegay in jabtada super adkeysi u leh dawada markii ugu horeysay lagu arkay muunado laga soo qaaday shaqaalaha galmada ee magaalada caasimada ah ee Nairobi iyo magaalooyinka kale sida countiga Kiambu.
Baadhitaankan caafimaad ayaa waxa keenay warbixino ay soo saareen dhakhaatiirta oo tilmaamaya in ay sare u kaceen kiisaska bukaannada doonaya in laga daweeyo cudurrada galmada lagu kala qaado (STI) dabayaaqadii sannadkii hore, Dr Aamina Cabdullaahi, oo ka mid ah cilmi-baarayaasha daahfurka ka sameeyay machadka cilmi-baarista ee adduunka oo dhan laga ixtiraamo. ayuu u sheegay warbaahinta gudaha.
Cilmi-baarayaashu waxay qeylo dhaan ka muujiyeen, iyagoo ka digaya in dad badan oo Kenyan ah ay sitaan caabuqa aan laga bogsan karin ee asymptomatic xaaladaha qaarkood keeni kara caqabado caafimaad oo weyn, oo ay ku jiraan dhaawac joogto ah oo soo gaara hab-dhiska taranka.
Ka dillaaca Neisseria jabtada kaliya khatar kuma aha muwaadiniinta gobolka barriga Afrika ee waa gobolka oo dhan, sida ay khubaradu sheegeen.
Inta badan dumarka ka shaqeeya galmada ee cudurka qaba, kuwaas oo la falgala ragga ka kala yimid Bariga Afrika oo dhan iyadoo ay ugu wacan tahay maqaamka Nairobi ee xarun ganacsi oo gobolka ah iyo niyadda Bulshada Bariga Afrika ee u oggolaanaysa isu-socodka xorta ah, ma aysan lahayn xitaa calaamadaha caafimaad ee jabtada Neisseria, ayuu yiri Dr Cabdullaahi oo intaas ku daray.
Waxaan bakteeriyada go’doonsan ka tijaabinay in ka badan 13 jeermis-dileyaal, kuwaas oo ka kooban antibiyootiga ugu muhiimsan ee cudurka ee Kenya iyo Bariga Afrika. Natiijadu waxay muujisay iska caabin buuxda dhammaan antimicrobials.
Qaar ka mid ah daawooyinka helay 100 boqolkiiba iska caabbinta waxaa ka mid ah ciprofloxacin iyo ceftriaxone, kuwaas oo ku jira algorithm daawaynta STI ee hadda ee Kenya.
Jabtada waa cudurka labaad ee ugu badan ee lagu kala qaado galmoodka adduunka oo dhan ka dib kalamiidiya, sida ay sheegtay Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO).
Hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan caafimaadka ayaa ku eedaysay caabbinta daawada ee qaar ka mid ah qaybaha jabtada inay sabab u tahay isticmaalka xad-dhaafka ah ee antibiyootiga, isbeddellada hidda-wadaha ee bakteeriyada iyo isticmaalka soo noqnoqda ee dawooyinka aan tayada lahayn, warbixinteeda joogtada ah.
“Ka soo bixitaanka qaybo kala duwan oo iska caabin ah oo ku dhaca STI sida jabtada ayaa badanaa keenta faafitaanka degdega ah ee xanuunka. Saamaynta waxaa laga dareemi karaa wadamada deriska ah, laakiin waxay aad ugu siman yihiin wadamada dhaqaalahoodu hooseeyo iyo kuwa dhexdhexaadka ah ee leh nidaamyo caafimaad oo horumarsan,” ayuu yidhi Dr Teodora Wi, oo ah sarkaal caafimaad oo WHO iyo khabiir ku ah STI.
Baahsanaanta dhalmo la’aanta Kenya ayaa lagu qiyaasay 11.9 boqolkiiba, tus dukumentiyo ay soo saartay wasaaradda caafimaadka Kenya, oo ay ku jiraan Tilmaamaha Qaranka Kenya ee Kahortagga, Maareynta, iyo Xakamaynta STIs. Dhalmo la’aanta waddanku waxay u badan tahay inay korodho marka uu dillaaco jabtada u adkaysata dawada iyo cudurrada kale ee ugu dambeeya ee STIs, cilmi-baarayaasha Kemri iyo khubarada kale ee caafimaadka ayaa ka digay. Tani waxay saameyn xun ku yeelan kartaa qorshaha horumarinta dalka, ayay raaciyeen.
“Labadii sano ee la soo dhaafay, dhakhaatiirtu waxay walaac ka muujiyeen kororka kalamiidiya iyo jabtada ee dadka da’doodu u dhaxayso 15-24 sano. Qof waxa uu qabi karaa kalamiidiya bilo ama xitaa sanado ka hor inta aan la ogaan. Waa caabuq aamusan iyo asymptomatic dadka intiisa badan, “Dr Ngugi ayaa yidhi.
Afrikada Saxaraha ka hooseeya, dhalmo la’aanta waxaa sababa STIs in ka badan 85 boqolkiiba haweenka marka la barbar dhigo 33 boqolkiiba adduunka oo dhan, sida ay sheegtay WHO.
Wadamada kale ee leh ilaalinta STI ee wanaagsan sida Maraykanka iyo Kanada ayaa soo sheegay inay kordheen ugu yaraan saddex STI: waraabowga, jabtada iyo kalamiidiya.
Wadamo badan ayaa soo sheegay caymis hooseeya oo loogu talagalay ka-hortagga, baarista iyo adeegyada daaweynta ee la xiriira STIs saddexdii sano ee la soo dhaafay ee COVID-19 masiibada, taas oo horseeday dib u soo kabashada cudurradan oo kale iyo soo ifbaxa STI-da aan caadiga ahayn ee adduunka oo dhan, sida laga soo xigtay HAY’ADA CAAFIMAADKA ADUUNKA.
Cudurka dillaacay waa walaac weyn oo ka dhex jira dhakhaatiirta caafimaadka, gaar ahaan dhacaya xilli WHO ay ku dadaaleyso inay joojiso STIs oo ah walaac caafimaad dadweyne marka la gaaro 2030.
Hay’adda caafimaadka adduunka ayaa ugu baaqday dalalka inay kordhiyaan maalgelinta adeegyada STI iyo dadaallada diiradda lagu saarayo si kor loogu qaado ka-hortagga STI, baaritaanka iyo daawaynta si kor loogu qaado caafimaadka taranka – tiir weyn oo ajandaha horumarinta qaranka iyo gobolka.
Iska caabinta maandooriyaha waa walaac weyn waana in dadaallada la geeyaa si loo badbaadiyo loona kobciyo caafimaadka taranka ee dalka iyo gobolka, Dr Joseph Murithi, oo ah sarkaal sare oo ka tirsan Ururka Dawooyinka ee Kenya, ayaa yiri. “Tani waa walaac weyn sababtoo ah antibiyootiko badan oo cusub lama soo saarin.”
“Dhammaadkii sannadkii hore waxaan haystay bukaan 21 antibiyootik ah oo kala duwan u isticmaalay caabuqa kaadi mareenka si aan waxtar lahayn,” Dr Murithi ayaa ku daray. Caabbinta antibiyootiga waa dhibaato weyn oo u baahan dareenka cilmi-baarayaasha, ayuu xusay.
Cudurada kale ee ay dhakhaatiirtu walaac ka muujiyeen guud ahaan iska caabinta antimicrobial waxaa ka mid ah noocyada kala duwan ee SARS-CoV-2, cudurka ebola, qandhada dhiigbaxa ee Crimean-Congo, xumadda Lassa iyo cudurka fayraska marburg.
Isla sidaas oo kale ayaa laga soo sheegay qaar ka mid ah noocyada coronavirus-ka neef-mareenka ee Bariga Dhexe, xumadda Rift Valley, xanuunka daran ee neef-mareenka, Nipah iyo cudurrada henipaviral.
Be the first to comment